Negative capability

In het werkzame leven ervaar ik dikwijls dat het vermogen tot handelen, tot actie en weten in hoge mate wordt gewaardeerd. Training en ontwikkeling is daar vaak op gericht. Tegenover dit vermogen (positive capability) staat het vermogen te verdragen ( negative capability ). Dit is het vermogen om bepaalde emoties als angst, onzekerheid, twijfel of niet weten bepaalde tijd te verdragen (to contain) omdat het informatie geeft over jezelf, anderen en de situatie. Aangenaam is dat niet in eerste instantie, maar wel nuttig.

Enige tijd terug werd ik geconfronteerd met een situatie waarin een project ‘opeens’ stokte. Ik ontving tegenstrijdige berichten, emoties als frustratie, boosheid en onzekerheid speelden bij mij en anderen. En op de achtergrond voelde ik de politieke druk om voortgang te boeken en tegemoet te komen aan vele verwachtingen. In het heetst van de strijd keken mijn collega’s naar mij. Ik twijfelde, kreeg het benauwd en zag in de kluwen noch het begin noch het eind.

Verdragen

Als je voldoende vermogen ontwikkelt om te verdragen, dan omvat je de situatie (containment) en daarmee de spanning en neemt deze niet bij jezelf en anderen weg. Hetgeen je omvat is een bron geworden van informatie. Door op dat moment te vertragen ontdek je nieuwe mogelijkheden en kom je tot andere betekenissen. Indien je minder vermogen hebt om te verdragen, dan zul je waarschijnlijk onder deze druk met een verklaring of een uitleg komen. Of je wordt boos of je eet je spanning weg.

Mijn reactie

Mijn reactie had verschillende elementen. Tegenover mijn collega’s heb ik proberen uit te leggen wat er gebeurde en waarom. Buiten die setting heb ik wel even stampvoetend rondgelopen om vervolgens mijn teleurstelling en boosheid mee onder de arm naar huis te nemen. Daar heb ik het in rust bekeken. Mijn hoofd en gemoed klaarden op. Door te verdragen en te vertragen zag ik wat er bij mij en in die situatie aan de hand was. De antwoorden dienden zich min of meer als vanzelf aan.

Balans

Begrijp me goed, noch alleen handelen, noch alleen verdragen is wijsheid. Het vermogen tot handelen en het vermogen te verdragen horen elkaar in balans te houden. Daar waar je impulsief neigt te handelen, om daarmee emoties zoals spanning of twijfel te vermijden, is het vermogen te verdragen een interessante optie. En daar een antenne voor krijgen is mogelijk.

Dus het vermogen om te verdragen vroeg in die situatie van mij een portie bescheidenheid & kwetsbaarheid (erkennen het niet te weten en dit toen & nu te delen), maar ook flexibiliteit (erkennen dat het anders loopt dan gepland) en empathie (naar mezelf en anderen door weg te blijven van de schuldvraag). Maar ook het vermogen te tolereren dat je jezelf even verliest om daarna tot antwoorden te komen.

Is het te ontwikkelen?

In zekere zin wel. Het is al deels verweven in de tegeltjeswijsheid, zoals tel even tot tien, slaap er een nachtje over en haastige spoed is zelden goed. Inzicht in hoe jezelf omgaat met spanningen als niet weten of angst en daar mee ‘spelen’ is een waardevolle oefening in het ontwikkelen van jouw vermogen te verdragen. Jezelf daarover bevragen en anderen jou daarover laten bevragen, helpt. In feite gaat het om aandacht voor jezelf, zoals een wandeling in de buitenlucht, even sporten of een museumbezoek. Deze activiteiten kunnen allemaal gezien worden als een moment van vertraging waarin je je emoties absorbeert, je luistert en verdraagt. En dat project? Dat is goed gekomen. En niet weten? Dat mag!

Literatuur:

• French, R., Negative capability, Dispersal and the containment of Dispersal.
• Simpson, P., French, R., & Harvey, E., Leadership and negative capability. Human Relations, Vol. 55: 1209-1226, 2002
• Simpson, P. & French, R., Negative capability and the capacity to think in the present moment: some implications for leadership practice. Sage Publications.
• Moeskops, O.G.M., Het vermogen om te verdragen. Een psychologisch perspectief op diagnose en interventie in veranderingsprocessen. Uit: M&O, nr 4, 2006
• Prins, S., Schruijer, S., Verboven, J. & De Witte, K., Diversiteit en vertrouwen in sociale systemen. 2007